Rằng vui thì thật là vui...

Không tính đến những môn thuộc loại “đi tắt đón đầu” (mà thể thao Việt Nam tham dự để có được thành tích trong ngắn hạn), ở một số nội dung nằm trong danh mục thi đấu chính thức tại những đấu trường lớn và quan trọng như ASIAD và Olympic, thể thao Việt Nam cũng “đủ vốn liếng” về năng lực lẫn sự tự tin để tham dự và cạnh tranh một cách sòng phẳng. Phan Thị Hà Thanh (thể dục dụng cụ), Nguyễn Thị Ánh Viên (bơi lội), Lê Quang Liêm (cờ vua), Thạch Kim Tuấn (cử tạ)... là những cái tên tiêu biểu trong thời điểm hiện tại, minh chứng cho thành quả của tiến trình hội nhập và “vươn tầm”, với những thành tích rực rỡ.

Công bằng mà nói, để đạt được những thành quả ấy, ngành thể thao từ địa phương tới trung ương đã có đóng góp không nhỏ trong việc phát hiện năng khiếu, bồi dưỡng, đào tạo và đầu tư cho họ thành tài. Tuy nhiên, khi hội nhập sâu hơn với thế giới, những gì đã đạt được vẫn là quá ít ỏi.

Điểm mấu chốt là cơ chế

Hội nhập sâu hơn - với ý nghĩa tiếp cận các đấu trường lớn và quan trọng hơn - thì yêu cầu về năng lực, phẩm chất của vận động viên (VĐV) cũng khắt khe hơn nhiều. Khi phải đối mặt với đòi hỏi cao như thế, VĐV buộc phải phát huy tối đa phẩm chất tốt nhất của mình và đây chính là điểm hạn chế của thể thao Việt Nam. Chúng ta có thể tìm kiếm, đào tạo tài năng, song làm thế nào để những tài năng ấy bộc lộ hết điểm mạnh vẫn còn là một câu hỏi để ngỏ.

Một trong những vướng mắc lớn nhất là cơ chế. Hiện nay, chế độ và cơ chế ưu đãi tài năng thể thao được các địa phương “mạnh ai nấy làm” theo cách của mình. Hậu quả là tài năng thể thao không được phát triển trong một môi trường ổn định, hoặc không thể “toàn tâm toàn ý” với sự nghiệp. Đơn cử, TP Hồ Chí Minh là một trong những trung tâm thể thao lớn nhất nước, nhưng vài năm nay đã rơi vào tình trạng “chảy máu” tài năng, do cơ chế ưu đãi lạc hậu. Điều đáng buồn là những tài năng đã rời bỏ TP Hồ Chí Minh, trên thực tế, lại phục vụ cho mục tiêu thành tích ngắn hạn của địa phương - đơn vị khác. Bởi vậy, dù được hưởng cơ chế ưu đãi tốt hơn, họ cũng khó phát huy tối đa phẩm chất, do thiếu một chiến lược rõ ràng và cơ chế nhất quán ở cấp quốc gia dành cho tài năng thể thao.

Chuyên nghiệp: đích đến cuối cùng

Cũng có những ngoại lệ, như các trường hợp của Ánh Viên (bơi lội), Tiến Minh (cầu lông), Hoàng Thiên (quần vợt). Đây là những trường hợp tài năng thể thao được quan tâm ở mức độ cao hơn, được tập huấn dài hạn tại các trung tâm thể thao thuộc loại tốt trên thế giới và được thi đấu cọ xát nhiều ở các giải quốc tế.

Để làm được điều này, có tài năng dựa vào nguồn vốn xã hội hóa (như Tiến Minh), dựa vào gia đình (như Hoàng Thiên). Cá biệt, Ánh Viên được cả địa phương và trung ương quan tâm đầu tư trọng điểm. Dù theo cách nào, rõ ràng, họ đã được tạo điều kiện tốt hơn, để có cơ sở tự tin tham gia các sân chơi có tính cạnh tranh cao.

Về lâu dài, ngành thể thao không thể cứ mãi tiêu tiền ngân sách mà buộc phải chuyển sang chuyên nghiệp, phát triển nhờ nguồn đầu tư xã hội hóa. Nói gì thì nói, chỉ ở môi trường chuyên nghiệp, tài năng mới đủ điều kiện phát huy hết phẩm chất của mình. Không gì khác, đó là điều quan trọng nhất đối với VĐV.

Đến đây, vấn đề lớn nhất của câu chuyện không còn chỉ là cơ chế nữa, mà là tính chuyên nghiệp. Hay nói đúng hơn, quá trình phát triển của thể thao Việt Nam đang đòi hỏi được vận hành theo những cơ chế chuyên nghiệp. Hiểu một cách nôm na, chuyên nghiệp là sự tỉ mỉ ở từng chi tiết nhằm tạo nên hiệu quả cao nhất, lâu dài và bền vững nhất. Đầu tư ồ ạt cho Ánh Viên, rồi vì thế mà vắt kiệt sinh lực, làm xáo trộn quy trình phát triển của VĐV khi phải tham dự hàng loạt sân chơi dưới tầm như một VĐV cấp phong trào, cũng khó có thể coi là chuyên nghiệp. Như thế, đơn giản là một sự lãng phí. Mà Ánh Viên cũng chỉ là một thí dụ tiêu biểu, cho những lứa tài năng trẻ từng bị lãng phí, khi không được hỗ trợ đúng cách trong việc mở đường lên đỉnh cao.