Tả Ló San, một trong những bản của người Hà Nhì ở xã Sen Thượng, nhiều năm nay nổi tiếng một vùng bởi kỳ tích giữ rừng. Cả bản chỉ có 21 mái nhà, nhưng chăm sóc, bảo vệ đến hơn 2.760 ha rừng. Cho nên, trên dặm dài biên cương Tổ quốc, những cánh rừng của bản Tả Ló San mang mầu xanh ngút ngàn.

Ðưa chúng tôi tham quan cánh rừng đặc dụng xanh mướt phía sau bản, Trưởng bản Tả Ló San Lỳ Khò Chừ say sưa nói về rừng và tình yêu với rừng của người Hà Nhì nơi đây. Rừng không chỉ cho người Hà Nhì sản vật mà còn có ý nghĩa thiêng liêng trong đời sống tinh thần. Người Hà Nhì cho rằng, mỗi cánh rừng đều có một vị thần trị vì, là phúc thần của mỗi bản làng. Do vậy, đời sống của dân bản có mối liên hệ mật thiết tới sự tồn vong của khu rừng ấy. Ðối với người Hà Nhì, rừng là mái nhà lớn che chở cho con người, cho nên mọi hành vi xâm phạm rừng đều bị lên án và xử phạt thích đáng.

Ðể bảo vệ, chăm sóc rừng, dưới sự chủ trì của Trưởng bản và người có uy tín, dân bản Tả Ló San đã họp bàn, thống nhất chia rừng thành từng khu, sau đó giao cho mỗi gia đình quản lý. Rừng thuộc sự quản lý của gia đình nào thì gia đình đó được tận dụng cây khô, củi mục; được hái nấm, chăn thả gia súc trong khu rừng của mình nhưng phải bảo đảm gia súc không làm gãy cây, phá rừng của các gia đình lân cận. Nhà nào vi phạm quy định của bản thì tùy theo mức độ sẽ bị phạt; nhẹ bị phạt bằng tiền, nặng thì bản không chia rừng để trông coi nữa.

"Quy định là như thế, nhưng nhiều năm nay bản chẳng phạt nhà nào, vì… có ai vi phạm đâu" - Trưởng bản Lỳ Khò Chừ nói. Trong khi nhiều xã thuộc huyện Mường Nhé phải chật vật với công cuộc trồng và giữ rừng thì "lá phổi xanh" của người Hà Nhì ở bản Tả Ló San vẫn quanh năm xanh tốt.

Về xã biên giới Sín Thầu, huyện Mường Nhé, chúng tôi được nghe nhiều câu chuyện về những chuyến tuần rừng và tuần tra biên giới. Do đặc thù địa lý, hầu hết đường biên giới qua xã Sín Thầu nằm gọn trong 1.995 ha rừng của đồng bào Hà Nhì nơi đây. Vì vậy, với người Hà Nhì tại xã Sín Thầu, việc bảo vệ rừng cũng chính là bảo vệ sự bình yên trên tuyến biên giới Việt Nam - Lào và Việt Nam - Trung Quốc.

Ý thức được ý nghĩa thiêng liêng của sự vẹn toàn đường biên mốc giới, nhiều năm qua, 100% số gia đình người Hà Nhì ở xã Sín Thầu tự nguyện đăng ký bảo vệ rừng gắn với bảo vệ đường biên cột mốc. Mỗi ngày, người Hà Nhì ở Sín Thầu đều luân phiên tuần tra, bảo vệ rừng; mỗi năm họ cùng nhau trồng cây mới rồi lại cùng nhau phát đường băng cản lửa trong các cánh rừng. Nhờ có sự bảo vệ nghiêm ngặt của người dân, tỷ lệ che phủ rừng của Sín Thầu năm nào cũng đứng tốp đầu toàn huyện (chiếm hơn 60%).

Trao đổi với chúng tôi về cách thức bảo vệ rừng của người Hà Nhì, Bí thư Ðảng ủy xã Sín Thầu Pờ Mỳ Lế cho biết: Một phần do tập quán, tín ngưỡng tôn giáo, một phần vì nhận thấy lợi ích rừng đem lại, cho nên công tác bảo vệ, chăm sóc rừng ở Sín Thầu thuận lợi hơn.

Ðể bảo vệ rừng, bảy bản với 320 hộ của người Hà Nhì đều có hương ước riêng, quy định cụ thể về trách nhiệm chăm sóc, bảo vệ rừng của người dân. Theo đó, mỗi bản thành lập từ hai đến ba tổ bảo vệ rừng do trưởng bản hoặc người có uy tín làm tổ trưởng, sau đó, giao nhiệm vụ cho từng tổ viên quản lý, bảo vệ rừng. Vào đầu mùa khô, trưởng bản tổ chức họp bản để các hộ ký cam kết bảo vệ, giữ rừng, không phá rừng làm nương. Với diện tích nương cũ, khi muốn đốt, chủ nương phải báo với trưởng bản để cử người đi kiểm tra, khi thấy đủ điều kiện mới đốt nương. Do vậy, nhiều năm nay, xã Sín Thầu không xảy ra các vụ cháy rừng do làm nương. Nhờ nguồn thu từ rừng, mấy năm nay cái đói, cái nghèo không còn đeo bám các bản Tá Miếu, Tả Cố Khừ…

Gắn bó với Sín Thầu nhiều năm, cho nên anh Lường Văn Thương, kiểm lâm viên phụ trách địa bàn xã Sín Thầu hiểu rõ luật tục giữ rừng của đồng bào Hà Nhì ở nơi đây: Dù chỉ là một cây gỗ thì bà con cũng nghiêm túc thực hiện từ quy trình báo cáo dân bản và xin phép kiểm lâm. Khi chặt hạ một cây to thì người chặt phải trồng một cây con bên cạnh. Nhờ cách làm ấy và sự tự giác của người dân, cho nên rừng ở Sín Thầu quanh năm xanh tốt.

Phó Hạt trưởng Kiểm lâm huyện Mường Nhé Nguyễn Ðình Cương cho biết: Toàn huyện Mường Nhé có 70.900,72 ha đất có rừng thuộc địa bàn 11 xã. Diện tích rừng và đất rừng lớn song chỉ một số xã có nhiều đồng bào Hà Nhì sinh sống như: Sín Thầu, Sen Thượng, Leng Su Sìn còn giữ được rừng.

Trong công tác tuyên truyền, vận động người dân tích cực chăm sóc, giữ rừng, cán bộ Hạt Kiểm lâm huyện luôn lấy tấm gương giữ rừng của cộng đồng người Hà Nhì để đồng bào các dân tộc khác học tập, làm theo. Coi rừng như "báu vật", người Hà Nhì ở Mường Nhé luôn ý thức, giữ rừng là bảo vệ cuộc sống của thế hệ hôm nay và mai sau.