Kỳ 3: Để sử dụng hiệu quả mô hình BT

Từ cái nhìn thiếu thiện cảm dành cho BT

Tại Hội nghị “Hà Nội 2018 - Hợp tác đầu tư và phát triển” ngày 17-6-2018 vừa qua, UBND TP Hà Nội đã trao giấy chứng nhận đăng ký đầu tư và quyết định phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi cho năm DA công trình giao thông để giảm ùn tắc giao thông thực hiện theo hình thức BT. Cụ thể, DA đầu tư xây dựng tuyến đường từ đê sông Hồng đến Khu đô thị mới C2 - Gamuda Gardens (quận Hoàng Mai), có tổng mức đầu tư khoảng 900 tỷ đồng; giá trị công trình BT là hơn 848 tỷ đồng; DA xây dựng các tuyến đường giao thông đấu nối hạ tầng các khu đô thị dân cư quận Hà Đông có tổng mức đầu tư khoảng hơn 1.960 tỷ đồng; giá trị công trình BT là hơn 1.637 tỷ đồng. DA xây dựng tuyến đường Minh Khai - Vĩnh Tuy - Yên Duyên, đoạn nối từ đường Minh Khai đến đường Vành đai 2,5 có tổng vốn đầu tư khoảng hơn 1.620 tỷ đồng, giá trị công trình BT là gần 1.425 tỷ đồng. DA xây dựng tuyến đường từ đường Lê Trọng Tấn đến đường Vành đai 3 (quận Thanh Xuân) có tổng vốn đầu tư khoảng 1.412 tỷ đồng, giá trị công trình BT là 1.344 tỷ đồng...

Dư luận đã không khỏi xôn xao khi các thông tin chung quanh việc Hà Nội sẽ đổi xấp xỉ 270 ha đất để triển khai năm DA BT này hé lộ. Phản ứng của dư luận cũng là điều dễ hiểu khi hình thức đầu tư này dù đã khẳng định được vai trò, tầm quan trọng, nhưng cũng có những trường hợp gây thiệt hại cho Nhà nước. Chính hiện tượng “con sâu làm rầu nồi canh” đã khiến cho công chúng có cái nhìn e ngại, thiếu thiện cảm với hình thức đầu tư vốn rất phổ biến, hiệu quả không chỉ ở Việt Nam, mà cả trên thế giới.

Trên thực tế, năm DA này đều được nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2009 - 2015. Cả năm DA này cũng đã được các nhà đầu tư (NĐT) bố trí vốn lập hồ sơ đề xuất, lập báo cáo nghiên cứu khả thi, được UBND TP Hà Nội báo cáo các bộ, ngành T.Ư xem xét, được Thủ tướng Chính phủ đồng ý chủ trương thực hiện theo hình thức BT và cho phép UBND TP Hà Nội chỉ định NĐT đàm phán trực tiếp hợp đồng BT.

Về trình tự triển khai thực hiện các DA trên, UBND TP Hà Nội cũng đã thực hiện các thủ tục quy định tại Nghị định số 15/2015/NĐ-CP của Chính phủ, gồm sáu bước: Tổ chức lựa chọn NĐT thực hiện DA bảo đảm công khai, minh bạch; Chỉ đạo các sở, ngành xác định các tiêu chí đối với các NĐT phải có năng lực tài chính, năng lực quản trị DA; Ứng vốn để lập hồ sơ đề xuất DA, báo cáo nghiên cứu khả thi; Cam kết bố trí vốn để xây dựng công trình BT trước khi được UBND TP Hà Nội giao đất đối ứng với lãi suất thấp nhất; Thời gian thi công công trình ngắn nhất.

Nghĩa là, về mặt quy trình thực hiện đều rất chặt chẽ. Điều đáng nói, do chưa được truyền thông đầy đủ về quy trình, hình thức triển khai và đặc biệt là diện tích đất “đổi” DA được công bố lớn hơn nhiều lần kế hoạch giao đất nên đã gây ra những phản ứng mạnh mẽ từ dư luận (có thông tin cho rằng, diện tích đất đem đối ứng lên đến gần 700 ha, nhưng UBND TP Hà Nội khẳng định chỉ xấp xỉ 270 ha).

Câu chuyện về năm DA BT nói trên chỉ là một trong rất nhiều thí dụ về cái nhìn thiếu thiện cảm dành cho BT.

… Đến quan điểm của các chuyên gia

Trước phản ứng của dư luận, người phát ngôn của UBND thành phố đã khẳng định: Giá đất để đổi lấy năm tuyến đường được tính toán chính xác, không gây thiệt hại cho Nhà nước. Cụ thể, các NĐT sẽ phải nghiêm túc thực hiện DA đúng thời gian, tiến độ, quy hoạch và bàn giao các công trình cho UBND TP Hà Nội, kể cả việc ứng vốn, lập quy hoạch chi tiết, bồi thường, giải phóng mặt bằng, xây dựng… Sau đó, UBND TP Hà Nội sẽ xác định giá trị quỹ đất thanh toán. Chi phí đầu tư được khấu trừ vào tiền sử dụng đất theo quy định. Giá đất thanh toán sẽ được xác định theo giá thị trường. Diện tích đất giao và giá trị đất thanh toán cho NĐT tương đương giá trị công trình BT. Đặc biệt, UBND thành phố đã chỉ đạo việc thanh toán, quyết toán công trình BT, bao gồm cả các DA đối ứng, chỉ hoàn thành sau khi có kết quả kiểm toán các DA theo quy định của pháp luật. Về cơ bản, sự minh bạch trong quy trình thực hiện, cách thức triển khai đã được nêu khá rõ và phần nào khiến dư luận an tâm hơn. Và trong câu chuyện cụ thể này, một lần nữa vai trò của truyền thông minh bạch càng được thể hiện rõ.

Theo GS Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Tài nguyên và Môi trường, cơ chế BT, giao đất là thẩm quyền của UBND cấp tỉnh, nhưng chỉ quy định thẩm quyền chứ không quy định về việc xác định giá trị đất đai, giá trị công trình hạ tầng mà NĐT triển khai. Đây là lỗ hổng dẫn đến sự bê trễ của các DA BT. Trên thực tế, đấu thầu BT là đấu thầu quyền sử dụng đất. Tức người ta được đưa ra DA cho khu đất đổi lấy hạ tầng. Do đó, nếu cùng một mô hình DA, sản xuất thì DN nào sử dụng ít hơn cần phải được ưu tiên. Nếu làm được điều này sẽ tránh lãng phí nguồn lực đất đai.

Còn bà Doãn Hồng Nhung, chuyên gia về chính sách đất đai đến từ Đại học Quốc gia Hà Nội lại nhận xét: Việc đấu giá quyền sử dụng đất thời gian qua chưa được thực hiện tốt. Thực tế, có đến ba hay bốn con đường hình thành giá, nhưng quan trọng là cơ chế hiện nay chưa khuyến khích được người dân nói thật. Nhiều trường hợp còn khai giá đất thấp hơn thực tế, dẫn đến việc định giá đất đai không sát, thấp hơn giá thị trường. Chính thực tế này khiến không ít DN “bị oan” khi giá đất được xác định theo khảo sát giá đất do người dân cung cấp. Mức giá này thấp hơn giá thị trường nên dễ bị hiểu lầm là làm giá, trục lợi.

Phó Viện trưởng Khoa học Thanh tra (Thanh tra Chính phủ) Nguyễn Tuấn Khanh lại chỉ ra một hạn chế của vấn đề minh bạch thông tin: “Có nhiều DA nghiên cứu xây dựng hệ thống dữ liệu quản trị đất đai nhưng đến giờ vẫn chưa thực hiện được. Cần công khai minh bạch việc thu hồi, đấu giá sử dụng đất trong dân để tránh tình trạng khiếu kiện kéo dài. Gỡ rối cho cả DN và người dân khi xây dựng, phát triển sản xuất, kinh doanh, đầu tư DA”.

Minh bạch là yếu tố then chốt

Về giải pháp để thực hiện hiệu quả các DA BT, chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành nêu quan điểm, quan trọng nhất vẫn là minh bạch thông tin. Minh bạch từ quy trình, kêu gọi nguồn lực tư nhân đến minh bạch trong đấu thầu, cạnh tranh. Các DA BT thường liên quan nhiều đến vấn đề xã hội, thị trường, nên rất cần có bên thứ ba độc lập đánh giá tác động. Cần có sự tham gia giám sát của các tổ chức, các bên công chúng một cách độc lập, đặc biệt với các DA lớn, quan trọng hay liên quan đổi đất lấy công trình. Nếu làm được điều này, các DA BT sẽ đạt hiệu quả tốt hơn.

Phía Bộ Tài chính cũng đang hoàn thiện nghị định trình Chính phủ để hướng dẫn thi hành Luật Tài sản công. Trong đó, có phương thức Nhà nước sử dụng tài sản công, trong đó có đất đai, trụ sở làm việc… để thanh toán cho các DA thực hiện theo hình thức BT. Bên cạnh đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đang nghiên cứu nâng cấp Nghị định số 15/2015/NĐ-CP của Chính phủ về đầu tư theo hình thức PPP thành Luật PPP để khắc phục những lỗ hổng trong hình thức đầu tư này. Hy vọng, đây cũng sẽ là giải pháp giúp kiểm soát tốt hơn tiến trình thực hiện các DA BT, để BT không còn “xấu xí” trong mắt dư luận.

Về định hướng này, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP Hồ Chí Minh Lê Hoàng Châu cho rằng, minh bạch sẽ giúp TP Hồ Chí Minh xóa được những bất cập tại các DA BT thời gian qua như chỉ định thầu quá nhiều, dẫn đến không thể minh định được hiệu quả cụ thể của từng DA. Đồng thời, không tạo ra được tính cạnh tranh giữa các DN tư nhân và DN Nhà nước, chưa lựa chọn được DN có đủ tiềm lực về vốn, năng lực thi công để cùng tiến hành phát triển DA BT, tạo ra DA chất lượng tốt hơn. Bên cạnh đó, việc thực hiện DA BT chỉ nên áp dụng khi có quỹ đất sạch và quỹ đất này phải được bán đấu giá độc lập, tiền thu được sẽ thanh toán theo tiến độ đầu tư DA.

Theo Sở Kế hoạch và Đầu tư TP Hồ Chí Minh, hiện Sở đang xây dựng Quy định về quản lý đầu tư DA BT theo hướng tăng cường phân cấp, công khai, minh bạch; xác định rõ trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong triển khai DA; bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước - người dân - doanh nghiệp. Quy định này sẽ giúp gỡ vướng cho nhiều DA BT mà thành phố đang kêu gọi đầu tư.

(Còn nữa)